Enkele tips en adviezen voor professionals die overwegen een eigen vertaalbureau op te richten of dat inmiddels hebben gedaan.
Verschillende marktonderzoeken van de afgelopen jaren wijzen uit dat kwaliteit slechts één van de twee hoofdcriteria is op basis waarvan klanten besluiten een vervolgopdracht te plaatsen bij een vertaalbureau – het andere hoofdcriterium is snelheid van levering. Het is dus van groot belang goed na te denken hoe je vertaalwerk van consistente kwaliteit kunt leveren en je tegelijkertijd te houden aan strakke deadlines.
We zullen allereerst proberen een definitie te geven van ‘kwaliteit’ in een commerciële vertaalcontext. Zoals in iedere sector is het ook in de vertaalbranche vooral de klant die bepaalt wat kwaliteit precies inhoudt. Klanten verlangen een vertaling die geschikt is voor het beoogde doel. Dit betekent dat de tekst in ieder geval goed moet zijn afgestemd op het lezerspubliek – een overweging die je als vertaler nooit uit het oog mag verliezen.
Kwaliteit kan uiteraard ook worden gemeten aan de hand van een aantal objectieve taalkundige criteria, ongeacht de voorkeuren van de klant of het publiek. Het spreekt voor zich dat iedere vertaling bijvoorbeeld moet voldoen aan de basisregels voor grammatica en spelling. De taalkundige kwaliteit van je tekst wordt ook bepaald door stijl, al is dit een minder strikt gecodificeerd criterium. Naast grammatica en stijl is ook terminologie van cruciaal belang. Sterk nog: veel klanten zullen de kwaliteit van een vertaling in eerste instantie beoordelen op basis van de consistentie met hun eigen woordgebruik en jargon.
Welke kwaliteitsborgingmechanismen heb je nodig om op deze succesfactoren optimaal te kunnen presteren?
Je zult in eerste instantie natuurlijk goede vertalers moeten aanstellen. Dat klinkt misschien logisch, maar is minder vanzelfsprekend dan het lijkt. Het punt is dat de kwaliteit van een vertaler in veel gevallen (maar niet altijd) evenredig is met zijn of haar woordtarief, en ieder bedrijf is van nature geneigd in te kopen van de goedkoopste leveranciers. Hoogwaardige en ervaren vertalers vragen doorgaans een hoog tarief, omdat ze toch wel aan werk komen en het zich daarom kunnen veroorloven minder lucratieve opdrachten af te wijzen. Deze regel geldt echter alleen als de freelancer werkt vanuit hetzelfde economische gebied als het vertaalbureau. Het is soms een heel ander verhaal wanneer je besluit vertalers in te zetten die vanuit hun eigen geografische taalgebeid werken. Neem bijvoorbeeld Chinees. Met de intensivering van de zakelijke banden tussen Europa en China neemt ook het aantal bureaus toe dat vertaaldiensten aanbiedt vanuit China. De plaatselijke tarieven in China zijn aanzienlijk lager dan in Europa, maar in dit geval zegt dat niet direct iets over de kwaliteit van de vertaler. Die kwaliteit kan zelfs erg hoog zijn. Hetzelfde geldt, mutatis mutandis, voor het inzetten van vertalers Spaans in Argentinië of vertalers Arabisch in bijvoorbeeld Egypte of Saoedi-Arabië.
In je pogingen om een hoog kwaliteitsniveau te handhaven is het ook belangrijk passende en professionele referentiematerialen te raadplegen. Dit omvat naast papieren en digitale woordenboeken ook online terminologiebestanden, waarvan zowel de variatie als beschikbaarheid de afgelopen enorm is gegroeid. Een uitvoerige bespreking van dit soort referentiewerken zou hier te ver voeren: daarom volstaan we met de mededeling dat er inmiddels op vrijwel ieder vakgebied – met name recht, financiën, verzekeringen, techniek, bankzaken, bouwkunde, vastgoed en IT – uitstekende hulpmiddelen beschikbaar zijn. Verder verdient het vermelding dat sommige grote, supranationale organisaties hun eigen specifieke terminologiebestanden bijhouden en deze (eventueel tegen betaling) beschikbaar stellen, waaronder IATE (een gezamenlijk project van de EU-instellingen).
Een praktisch online hulpmiddel dat met name bij grote projecten van onschatbare waarde kan blijken is niet een database, maar een kader voor databases: Google Docs & Spreadsheets. Met deze gratis service (aangeboden door Google) kan een vertaler woordenlijsten voort specifieke projecten bijhouden, ontwikkelen en editen. Die woordenlijsten worden organisch uitgebouwd met bijdragen van alle vertalers die voor dat project worden ingezet. Iedere vertaler kan daarbij de online database in Google Docs raadplegen of er zelf nieuwe termen aan toevoegen. Het grote voordeel voor jezelf als projectleider is dat alle vertalers putten uit dezelfde terminologiebron, zodat de consistentie van hun output gewaarborgd is.
Een ander belangrijk instrument in de kwaliteitsborging is de revisie van vertalingen. Het vertaalproces is buitengewoon foutgevoelig: vertalers zijn mensen en kunnen op allerlei fronten fouten maken (spelling, grammatica, stijl, terminologie, consistentie enz.). Ieder productieproces is natuurlijk kwetsbaar, maar vertaalbureaus kampen met het aanvullende probleem dat de risico’s doorgaans niet kunnen worden uitgeschakeld met mechanische of elektronische controlemiddelen (zelfs de automatische spellingscontrole is bepaald niet onfeilbaar). Een “handmatige” screening van al het werk dat je van je vertalers binnenkrijgt is dus onvermijdelijk. Dit betekent niet dat je iedere vertaling zin door zin moet vergelijken met de brontekst. Of je dat doet hangt af van je vertrouwen in de vertaler, de beschikbare tijd en je kennis van wat de klant met de vertaling beoogt. Iedere tekst moet uiteraard wel op de een of andere manier worden gecontroleerd voordat je hem naar de klant kunt verzenden, al is het maar in de vorm van een visuele inspectie die duidelijk maakt of alle alinea’s vertaald zijn.
Aan het begin van dit artikel hebben we aangegeven dat ‘kwaliteit’ in de ogen van de klant in wezen uit twee componenten bestaat: kwaliteit en snelheid van levering. Logisch gezien zijn dit twee onverenigbare grootheden. Dit betekent dan ook dat vertaalbureaus (net als veel andere bedrijven) voor de uitdaging staan twee vereisten te verenigen die elkaar feitelijk uitsluiten. In de praktijk kan deze paradox worden opgelost via de inzet van effectieve hulpmiddelen, zodat de verwerkingstijd van een opdracht tot een minimum kan worden beperkt en die tegelijkertijd bijdragen aan de inhoudelijke kwaliteit van het eindproduct. In de vertaalsector gaat het dan om de hierboven beschreven hulpmiddelen – uitmuntende, efficiënte en ervaren vertalers, hoogwaardig en praktisch (online) referentiemateriaal, terminologische software en een gedifferentieerde revisie fase.
